In oktober 1969, deze week precies 55 jaar geleden, liet koningin Juliana haar hofauto stoppen aan het Pekelder Hoofddiep om zelf de enorme vervuiling van dit kanaal te zien en vooral ook te ruiken. Wat de vorstin van de vervuiling vond is niet bekend,
maar haar bezoek markeerde wel een omslag.
Het water in het diep werd na haar bezoek eindelijk schoon.
Een paar weken na de komst van Juliana stelde de Tweede Kamer geld beschikbaar voor de aanleg van de Veenkoloniale afvalwaterleiding. Een 60 kilometer lange buis die het vuile water naar de Waddenzee moest pompen.
Dikke korst van rottend vuil veroorzaakt brandend water
De vervuiling van het Pekelder Hoofddiep was niet echt een nieuw probleem. Al in 1883 schreef de directeur van de eerste Pekelder strokartonfabriek De Aastroom een brief aan Koning Willem III. Hij protesteerde tegen de komst van een tweede strokartonfabriek,
De Union. Hij was niet beducht voor concurrentie, maar vreesde dat een tweede fabriek het water nog vuiler zou maken. De brief maakte geen indruk en er volgden nog veel meer strokarton- en aardappelmeelfabrieken in Pekela, met alle gevolgen van dien.
(© Groningen Archieven/ Persfotobureau D. van der Veen)
Wat u en ik jaarlijks door het riool spoelen heet een inwonerequivalent.
In Pekela werd rond 1969 jaarlijks 18 miljoen inwonerequivalenten op het Pekelder Hoofddiep geloosd. De stank werd ondragelijk. Op het water dreef een 20 centimeter dikke korst van rottend vuil. Soms gooide een schipper een peuk over boord en dan vloog het gas dat boven het water hing in de brand.
Je kon er nog net niet over lopen, maar het water kon dus wel branden.
Roerige Herfst van 1969
Oost-Groningen kende in 1969 een hete herfst. Er waren veel stakingen in de strokarton- en aardappelmeelfabrieken. De iconische foto van Fré Meis die stakers toespreekt bij de Wedderklap stamt uit die tijd.
(© Archief gemeente Pekela)
Het bezoek dat koningin Juliana aan Oost Groningen bracht werd door de autoriteiten dan ook met enige vrees tegemoet gezien, maar dat was niet nodig.
De vorstin werd overal met gejuich begroet. Juliana zou een bezoek brengen aan Hoogezand, Midwolda en Winschoten, maar liet op het laatste moment het programma omgooien om ook een bezoek aan Oude Pekela te brengen.
Daar aangekomen liet de vorstin haar hofauto stilhouden aan het Pekelder Hoofdiep
en nam ze samen met commissaris van de Koningin Cees Fock poolshoogte.
Na het koninklijk bezoek
Het is niet bekend wat Juliana van de smerigheid vond, en wat ze vervolgens gedaan heeft zal altijd deel blijven van ‘het geheim van Soestdijk’.
(© Gemeentearchief Gemeente Pekela)
Maar het actiecomitée Schoon water in Oude Pekela stuurde haar de volgende dag al een danktelegram. Want door haar bezoek kwam de vervuiling eindelijk bovenaan de politieke agenda te staan. En al snel daarna maakte de Tweede Kamer geld vrij voor de aanleg van een afvalwaterleiding naar de Dollard. En een paar maanden na het koninklijk bezoek werden er pompen geplaatst om voor doorstroming in het Pekelderdiep te zorgen,
zodat de ergste stank verdween.
De Smeerpijp
In 1968, een jaar eerder dus, was er al een afvalwaterleiding in gebruik genomen tussen Hoogkerk en de Waddenzee. Ook werd het afvalwater van de twee suiker- en strokartonfabrieken in Hoogkerk niet langer in de kanalen geloosd.
Zo’n ‘smeerpijp’ wilden de Pekelders ook. Alleen het aantal fabrieken in de Veenkoloniën was veel groter en de afstand tot de Waddenzee veel langer.
Daarom waren de kosten voor zo’n tweede leiding navenant hoger.
Verslaggever Reinder Smith vertelt over het bezoek van toenmalig koningin Juliana aan Pekela
Bovendien protesteerden de Duitsers tegen zo’n afvalwaterleiding omdat ze bang waren dat hun Waddeneiland Borkum in de stank kwam te zitten.
En de pas opgerichte Waddenvereniging begon zich ook te roeren. En zo was er een politieke impasse ontstaan die pas door het bezoek van Juliana doorbroken werd.
In 1978 werd er weer gezwommen in het Pekelderdiep
De bouw van de Veenkoloniale afvalwaterleiding nam vele jaren in beslag. En in die tijd veranderde er zoveel, dat de smeerpijp bijna overbodig werd. De strokartonindustrie zat in 1969 eigenlijk al aan het einde van zijn levensduur. Oud papier bleek een beter en schonere grondstof te zijn. De meeste strokartonfabrieken sloten en de fabrieken die overschakelden op oud papier kregen tijdens de ombouw ook zuiveringsinstallaties.
De vele kleine aardappelmeelfabrieken sloten of werden overgenomen door AVEBE, dat de productie concentreerde op twee locaties. En AVEBE slaagde er in om het afvalwater beter te zuiveren waardoor er minder eiwit in achter bleef. Het gezuiverde afvalwater ging uiteindelijk met een 60 kilometer lange buis naar zee.
(© Archief Gemeente Pekela)
Al die factoren zorgden ervoor dat het water van het Pekelderdiep in 1978, na honderd jaar vervuiling, weer schoon was. En tegenwoordig is Nedmag in Veendam de grootste gebruiker van de Veenkoloniale afvalwaterleiding.
In Pekela is de waterkwaliteit tegenwoordig, 55 jaar na het bezoek van Juliana, prima.
Niet de kwaliteit van het water maar de staat van onderhoud van de bruggen over het Pekelderdiep is nu de grootste zorg.
Bron : RTVNoord door Reinder Smith (10 oktober 2024)