Oude Pekela (Gronings: Olle Pekel of Ol Pekel) is een dorp in de gemeente Pekela in de Nederlandse provincie Groningen. Het is door historie nauw verbonden met het zuidelijker gelegen Nieuwe Pekela. Het dorp had ten tijde van de eerste volkstelling in 1795 2972 inwoners, in 2019 had het dorp 7.675 inwoners.
Gemeentewapen Oude Pekela : Een schild van goud, beladen met een antiek schip van sabel, drijvende op eene zee van sinopel en accosté in de bovenste helft van zes liggende turven van sabel. Verleend bij Ministeriële Beschikking van 21 maart 1853, nr. 252.
Het veenkoloniale dorp ligt aan het Pekelderdiep ook wel “diep in t piep”
door de lokale bevolking genoemd.
Geschiedenis:
Het dorp Pekela ontstond rond 1600 op initiatief van de Pekelder Compagnie als veenkolonie langs de Pekel A, die planmatig werd opgezet in een verveningsgebied op instructies vanuit de stad Groningen met wijken en zwetsloten die tot op de meter nauwkeurig werden aangegeven. Pekela werd opgezet vanuit een ‘enkelvoudig kanalenstelsel’; langs een kanaal (Pekel A – deels gekanaliseerd tot het Pekelderdiep) werden loodrecht een aantal wijken (zijkanalen) en zwetsloten (wateren tussen de percelen van verschillende eigenaren) gegraven. Het drukke dorpsleven vond plaats langs het kanaal, waar de rijkeren woonden. Hier werden schuiten met stadsdrek aangevoerd en overgeladen door arbeiders om vervolgens te worden vermengd met de bonkaarde (toplaag) van het veen om het vruchtbaarder te maken. Reeds gestoken turf werd er overgeladen op schuiten naar de stad. Achter het ‘drukke deel’ lagen met name boerderijen.
Tussen 1664 en 1881 werd naar schatting 5000 hectare veen omgevormd tot landbouwgrond. In de loop van de tijd ontstond daardoor ook landbouwnijverheid, alsook scheepsbouw in de plaats.
In 1810, toen Nederland werd ingelijfd bij Frankrijk, werd het dorp Pekela gesplitst
in twee zelfstandige gemeenten: Oude en Nieuwe Pekela.
In 1990 werden ze weer samengevoegd.
Van 1683-1685 werd de Hervormde kerk van Oude Pekela gebouwd.
Sindsdien zijn er nog acht andere kerken verrezen.
In de negentiende en twintigste eeuw was Oude Pekela het centrum van de strokartonindustrie. De arbeidsomstandigheden in deze industrie lieten nogal eens te wensen over wat regelmatig leidde tot grimmige arbeidsconflicten.
Een belangrijke rol aan de zijde van de arbeider werd hierbij gespeeld door Fré Meis, geboren in Oude Pekela en landelijk bekend geworden als voorman van de CPN.
Joodse gemeenschap:
Oude Pekela had een levendige Joodse gemeenschap. Tot aan de jaren tachtig van de negentiende eeuw bleef de Joodse gemeente van Oude en Nieuwe Pekela groeien. In 1884 werd er nog een nieuwe synagoge met een ritueel bad en een onderwijzerswoning ingewijd. Op zijn hoogtepunt in 1870 telden beide Pekela’s 401 Joden. Er was toen sprake van een uitgebreid verenigingsleven. Daarna daalde het aantal Pekelder Joden als gevolg van de veranderende sociale en economische omstandigheden snel.
In 1942 telden beide dorpen 150 joden. Deze werden tussen augustus en december 1942 gedeporteerd naar Kamp Westerbork. Van daar zijn zij gedeporteerd naar de kampen in Polen, waar ze zijn omgekomen. Van de Pekelder Joden overleefden slechts twaalf de oorlog. Na de oorlog werd het Joodse leven in Pekela niet hervat. De synagoge in Oude Pekela was beschadigd geraakt tijdens de bezetting. In 1979 werd de zwaar vervallen synagoge gesloopt, de woning is blijven staan.
Het enige wat nog rest is de Joodse begraafplaats aan de Draijerswijk in Oude Pekela,
een der oudste in de provincie Groningen.
Economie:
Tegenwoordig staat er in Oude Pekela een hennepverwerkende fabriek (Hempflax).
Op de velden rond het dorp wordt daarom veel hennep geteeld.
Ook staat in Oude Pekela de laatste nog werkende steenfabriek van Nederland ten noorden van Arnhem; Steenindustrie Strating. Dit bedrijf werd in 1856 opgezet, is sinds 1883 in handen van de familie Strating en heeft haar huidige naam sinds 1970.
Pekela heeft als koopcentrum een belangrijke regionale functie.
Hierin wordt voorzien door Winkelcentrum De Helling.
Bezienswaardigheden:
De watertoren van Oude Pekela is aangewezen als Rijksmonument.
En is ontworpen door architect H.F. Mertens en is gebouwd in 1938. De watertoren heeft een hoogte van 48 meter en één waterreservoir van 1000 m³.
De toren staat aan de noordzijde van de Winschoterweg.
Een industrieel monument in het dorp is de korenmolen De Onrust.
De molen werd in 1850 als koren- en pelmolen gebouwd, van het pelwerk zijn alleen enkele restanten overgebleven. De molen is als sinds 1956 gemeentelijk eigendom
eerst van de gemeente Oude Pekela, sinds de gemeentelijk herindeling van 1990
van de gemeente Pekela.
Evenementen en recreatie:
Op de tweede zaterdag van september is er een grote jaarmarkt langs weerszijden
van het kanaal. Vrijdagavond wordt de markt voorafgegaan door een watercorso
in het kanaal.
Tweede Wereldoorlog in Pekela (1940-1945):
Op vrijdag 10 mei 1940 brak voor Nederland de Tweede Wereldoorlog uit en begon ook voor de Pekela’s de Duitse bezetting. Op die 10e mei overviel het Duitse leger in alle vroegte het neutrale Nederland onverwacht. Het minder goed bewapende Nederlandse leger moest vechten tegen een zeer modern bewapend en goed geoefend Duits leger. De belangrijkste verdedigingswerken van Nederland waren in het midden en westen van ons land omdat daar de grote steden liggen. Aan de grens was een zwakke Nederlandse verdediging die de inval moest melden aan het legerhoofdkwartier in Den Haag en de bruggen moest opblazen. In Pekela was een kleine groep Nederlandse soldaten die de belangrijkste bruggen in onze dorpen zoals de Wedderklap en de Onstwedderbrug moesten opblazen en de andere bruggen opendraaien om daarmee de opmars van het Duitse leger te vertragen. Dat is gebeurd in de ochtend van de 10e mei en de huizen rondom deze bruggen hadden behoorlijk veel schade opgelopen door de explosies. Daarna zijn de Nederlandse soldaten richting het fort Kornwerderzand op de Afsluitdijk getrokken, veel Duitsers hebben zich die dag niet in Pekela vertoond. De hoofdmacht van het Duitse leger dat het Noorden van Nederland moest veroveren trok noordelijk van Winschoten en via Emmen richting Friesland.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers zich natuurlijk wel laten zien in Pekela. Tientallen Pekelder Joodse families werden weggevoerd om via kamp Westerbork in de Duitse vernietigingskampen terecht te komen waar ze werden vermoord. Ook werden later in de oorlog honderden Pekelder mannen naar Duitsland afgevoerd voor de verplichte arbeid in Duitse oorlogsfabrieken. Velen zijn bij bombardementen omgekomen maar de meesten kwamen na een lange (loop) tocht weer thuis na de Bevrijding.
Ook het Pekelder verzet, veelal afkomstig uit communistische en gereformeerd/hervormde kringen, heeft zwaar moeten lijden onder de Duitse bezetting.
Bijzonder waren de april/mei stakingen in 1943. Adolf Hitler, de leider van Duitsland, had besloten dat de Nederlandse mannen, die in mei 1940 in het Nederlandse leger hadden gediend, weer krijgsgevangen moesten worden. De reden was dat veel van deze mannen in het verzet gingen. De Nederlanders zagen dat besluit van Hitler niet zitten en er braken overal in het land stakingen uit. Ook in de Pekela’s werd gestaakt behalve op het gemeentehuis van Nieuwe Pekela waar de NSB (= Nationaal Socialistische Beweging) burgemeester Heeg de ambtenaren verboden had mee te doen. Een grote massa Pekelders stroomde naar het gemeentehuis. Men joeg de ambtenaren naar buiten en de burgemeester werd naar buiten gedragen en in het Pekelder Diep gegooid. Hij mocht er pas uit als hij “Oranje Boven” zou roepen wat hij natuurlijk deed. Daarna kwamen de Duitsers die wraak wilden nemen en Pekelders wilden doodschieten tegen het gemeentehuis. Dat kon burgemeester Heeg voorkomen maar tientallen Pekelders werden wel opgepakt en kwamen in het concentratiekamp Vught terecht waar enkelen bezweken aan de ontberingen.
Verder zijn er rond Pekela veel Geallieerde vliegtuigen neergestort en viel er een bom op een huis aan de Burgemeester van Weringstraat waardoor het huis werd verwoest en alle bewoners gedood. Op die lege plek is nu het 4 mei monument van Oude Pekela.
Het is goed voor te stellen dat de Pekelders uitzagen naar de Bevrijding,
na 5 lange oorlogsjaren.
Stolpersteine-Pekela:
Begin 1940 telde de joodse gemeenschap in Nieuwe en Oude Pekela ongeveer 150 leden. Van hen zijn via Westerbork 132 gedeporteerd naar vernietigingskampen in Duitsland en Polen. Slechts één van deze groep heeft de verschrikkingen overleefd. Naast de Pekelder soldaten die tussen 10 mei 1940 en 5 mei 1945 zijn gesneuveld en de slachtoffers van bombardementen in onze gemeente, zijn er ook een 15-tal mannen uit de beide Pekela’s die zijn gedood tijdens of ten gevolge van verzetsdaden. Om zowel de joodse slachtoffers als de verzetsstrijders te gedenken is de Werkgroep Stolpersteine-Pekela vanaf april 2011 bezig voor elk van hen een steentje te plaatsen voor het huis van waaruit zij zijn gedeporteerd c.q. het huis waar zij als laatste hebben gewoond.
Bron:
Gemeente Pekela : https://www.pekela.nl/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Oude_Pekela